Zaburzenia osobowości – co to jest?

Ciągły natłok myśli i sposób, w jaki postrzegasz siebie i świat nie pozwalają Ci cieszyć się życiem? Zdarza się, że trudne emocje przejmują nad Tobą kontrolę i powodują w Twój smutek, złość lub rozczarowanie? Czujesz zmęczenie takim funkcjonowaniem, ale jest tak, od kiedy pamiętasz? Wydaje Ci się, że nie pasujesz do tego świata? Zdarza Ci się popełniać wciąż te same błędy i nie rozumiesz, z czego to wynika? Uważasz, że nikt Cię nie rozumie? Często zdarzają Ci się problemy w bliskich relacjach, pracy, a żeby o tym nie myśleć, zatracasz się w swoim świecie? Czujesz, że zbyt często sięgasz po substancje uzależniające, które odciągają Twoją uwagę? Masz skłonność do ryzyka, podejmowania impulsywnych decyzji, a przy tym wszystkim ogromnie cierpisz? Jeśli tak, możesz cierpieć z powodu zaburzenia osobowości.

Pamiętaj, że poniższy tekst NIE SŁUŻY stawianiu diagnozy – ani sobie, ani nikomu innemu. Może stanowić jedynie podpowiedź lub wskazówkę, aby udać się do specjalisty, który jest w stanie dokonać wnikliwej, rzetelnej oceny, na podstawie swojego doświadczenia i wykształcenia.

Zaburzenia osobowości – co to jest? 

Zaburzenia osobowości to pewne schematy myślenia, postrzegania świata i funkcjonowania, według których żyjemy. Jak sama nazwa zaburzenie sugeruje – odbiegają one od pewnej normy. Nie chodzi tutaj o to, że mamy się dostosowywać do społecznych norm i standardów, tylko o to, że nasz sposób myślenia powoduje naszą krzywdę. Odczuwamy smutek, złość, lęk, niezrozumienie. Czujemy, że coś powstrzymuje nas przed tym, by żyć normalnie i cieszyć się każdym dniem. To trochę tak, jakby wpadł nam kamyk do buta, który obciera nas całe życie, a my już przyzwyczailiśmy się do tego dyskomfortu.

Gdzie jest granica między zaburzeniem, a zwyczajnie odmiennym sposobem działania i patrzenia na świat? Każdy z nas ma niepowtarzalną osobowość, która może przejawiać pewne specyficznie zachowania. Zaburzenie pojawia się, gdy osoba nim dotknięta samodzielnie stwierdza, że jej sposób myślenia jest dla niej problemem, utrudnia jej codzienne funkcjonowanie bądź czuje się źle ze sobą, kiedy po prostu stale cierpi i nie może liczyć na współczucie.

Zdiagnozować zaburzenie osobowości może jedynie specjalista, korzystając na przykład z testu SCID-5-PD.  

Jakie są zaburzenia osobowości? 

Zwykle osoba dotknięta zaburzeniem nie szuka pomocy, chyba że jest już bardzo świadoma swoich potrzeb i emocji. Natomiast osoby z zaburzeniami osobowości są diagnozowane, ponieważ pojawiają się w gabinetach specjalistów z powodu innych dolegliwości, takich jak na przykład: depresja, nerwica, uzależnienia, zaburzenia odżywania czy uciążliwe lęki. Osoba chora często nie zdaje sobie sprawy, że prawdziwy problem leży zupełnie gdzieś indziej. Istnieje 10 podstawowych zaburzeń osobowości, według klasyfikacji DSM-5, podzielonych na 3 wiązki, które łączą pewne podobne schematy zachowań.  

• Wiązka A – określa zachowania dziwaczne i ekscentryczne. 
• Wiązka B – to zachowania niekonsekwentne, emocjonalne, dramatyczne. 
• Wiązka C – wskazuje na zachowania lękowe, związane z niepokojem i obawami. 

Paranoiczne zaburzenie osobowości 

Osoba dotknięta tym zaburzeniem: 

• Czuje się stale wykorzystywana i krzywdzona przez innych. Ma problemy z zaufaniem, wciąż się zamartwia, że rodzina, przyjaciele i współpracownicy ją zdradzą bądź skrzywdzą. 
• Niechętnie powierza innym swoje sekrety w obawie, że zostaną wykorzystane przeciwko niej. Zwykle doszukuje się złych intencji – groźby lub poniżenia – w nieszkodliwych słowach lub czynnościach innych osób. 
• Nie chce wybaczać innym i stale żywi urazę – na przykład nie odzywa się przez kilka lat po obiektywnie niewielkiej kłótni. Podejrzewa, że partner lub partnerka są niewierni i nieuczciwi wobec niej. 

Schizotypowe zaburzenie osobowości 

W tym rodzaju zaburzenia: 

• Dominują myśli odnoszące (ksobne) – taka osoba jest przekonana, że jakieś wydarzenie, przedmiot lub inny człowiek ma dla niej niezwykłe znaczenie. Na przykład, kobieta o imieniu Anna, widząc szyld salonu fryzjerskiego „Anna”, odczytuje to jako skierowany do niej znak, że powinna zmienić swój zawód i zostać fryzjerką. 
• Myślenie magiczne – wiara w przesądy, jasnowidzenie, telepatię czy szósty zmysł. Typowa jest również nadmierna podejrzliwość, a także ekscentryczne i dziwaczne zachowania. 
• Zauważalny jest brak przyjaciół lub osób zaufanych, poza bliskimi krewnymi. W sytuacjach towarzyskich pojawia się lęk społeczny – osoba z tym zaburzeniem czuje się dużo gorzej niż większość ludzi, nawet gdy bardzo dobrze zna towarzystwo.  

Schizoidalne zaburzenie osobowości 

Osoba z tym zaburzeniem: 

• Nie pragnie ani nie lubi bliskich związków, wyjątkiem mogą być relacje z wybraną częścią rodziny. Ma bardzo małą potrzebę nawiązywania kontaktów społecznych. 
• Prawie zawsze działa samotnie. Uwagi innych osób nie robią na niej wrażenia, rzadko okazuje emocje, nie odzwierciedla kontaktów społecznych, np. nie opowiada uśmiechem na uśmiech. 
• Nie potrafi cieszyć się z relacji z innymi ani z doznań zmysłowych, takich jak jedzenie czy seks. 

Histrioniczne zaburzenie osobowości 

Określane jest często również jako osobowość teatralna. Dotyczy osób, które: 

• Mają potrzebę bycia w centrum uwagi, a osiągają to, opowiadając dramatyczne historie lub robiąc sceny. Mogą wykorzystywać w tym celu wygląd fizyczny, aby zwrócić na siebie większą uwagę. Oczekują komplementów i aprobaty ze strony innych. Łatwo denerwują ich krytyczne uwagi pod adresem ich wyglądu albo widok fotografii, na której postrzegają siebie jako nieatrakcyjne. 
• Flirtują z przypadkowym osobami – kelnerami, sprzedawcami w sklepie, kurierami. Traktują relacje z innymi tak, jakby były głębsze niż są w rzeczywistości – na przykład, ktoś dopiero poznany, bywa określany przez nie bliskim przyjacielem. 
• Szybko i powierzchownie wyrażają emocje. Mogą się czymś bardzo ekscytować, a potem równie szybko stracić zainteresowanie. Zdarza im się zrobić scenę o coś i natychmiast się uspokoić, gdy coś odwróci ich uwagę. Emocje, w przypadku tego zaburzenia, zmieniają się tak szybko, że postronne osoby mogą uważać, że są udawane. 

Narcystyczne zaburzenie osobowości 

Osoba cierpiąca na ten rodzaj zaburzenia: 

• Wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekuje nagród i pochwał, a także jest przekonana o własnej wyjątkowości i wysokim statusie społecznym, czuje się lepsza od innych. 
• Dużo marzy i myśli o swoim sukcesie, ale nie robi nic w tym kierunku – na przykład ktoś może godzinami opowiadać innym, że pewnego dnia będzie znanym pisarzem/pisarką, zamiast rzeczywiście pisać. 
• Ma bardzo kruchą samoocenę, dlatego oczekuje, aby była ona wzmacniana podziwem ze strony innych. Jeżeli nie otrzymuje zainteresowania, najczęściej ogarnia ją przygnębienie. 
• Nie liczy się z potrzebami, problemami i uczuciami innych ludzi. Często zachowuje się pogardliwie i niecierpliwie, gdy ktoś porusza swoje problemy. Niestety rzadko jest świadoma, że swoim zachowaniem sprawia komuś przykrość. 

Zaburzenie osobowości typu borderline (graniczne) 

Zaburzenie borderline charakteryzuje: 

• Desperackie unikanie odrzucenia przez innych – błaganie kogoś, by nie odchodził lub zatrzymywanie go siłą. Jednocześnie związki tych osób są burzliwe – często przepełnione konfliktami i groźbami rozstania oraz silnymi emocji – euforią, złością, rozpaczą, fascynacją. Na początku osoba z borderline idealizuje partnera/partnerkę, a po jakimś czasie demonizuje, uważając, że już niewystarczająco się o nią troszczy i nie zawsze jest blisko. 
• Niestabilny obraz siebie i poczucie wewnętrznej pustki. Z drugiej strony jest impulsywność stwarzająca potencjalne zagrożenie – kupowanie rzeczy, na które kogoś nie stać, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda samochodem, objadanie się. 
• Groźby samookaleczania się bądź samobójcze, a także częste wybuchy złości, utrzymujące się poczucie gniewu, uderzenie kogoś. 

Antyspołeczne zaburzenie osobowości: 

Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest: 

• Nieprzestrzeganie prawa, naruszanie ogólnych norm społecznych, które mogą być przyczyną aresztowania. Oszustwa, kłamstwa, nakłanianie innych do popełniania przestępstw. Lekceważenie zasad bezpieczeństwa – prowadzenie samochodu po zażyciu narkotyków. Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości nie mają wyrzutów sumienia z powodu konsekwencji swoich czynów. 
• Podejmowanie ważnych decyzji pod wpływem chwili, bez wcześniejszego przemyślenia konsekwencji – np. przeprowadzka bez znalezienia pracy czy stałego adresu przez dłuższy czas. 
• Nieodpowiedzialność – to może być długi okres bezrobocia, mimo dostępnych ofert pracy, kilkukrotne porzucanie pracy, mimo braku nowej, lub częste nieobecności. 

Unikowe zaburzenie osobowości 

Osoby dotknięte unikowym zaburzeniem osobowości: 

• Mogą unikać chodzenia do pracy, ponieważ wymaga ona częstych kontaktów z innymi ludźmi. Jest to spowodowane strachem przed krytyką czy odrzuceniem – takie osoby jak ognia unikają koordynowania projektów czy pracy grupowej. Wolą pracować samodzielnie i mogą odmówić przyjęcia wyższego stanowiska, ponieważ wymagałoby bycia bardziej w centrum uwagi, a tym samym narażenia na krytykę czy też upokorzenie.  
• Są bardzo ostrożne i nie decydują się na wejście w relacje, dopóki nie będą mieć 100% pewności, że zostaną zaakceptowani. Wahają się, czy wychodzić z inicjatywą przy poznawaniu kogoś. 
• Zazwyczaj, gdy dochodzi do kontaktów z innymi ludźmi, są milczące i ciche, jakby chciały być niewidzialne. Mają niską samoocenę i ogólne, negatywne myśli na swój temat. 

Zależne zaburzenie osobowości 

Osoby z tym zaburzeniem: 

• Chcą, aby inni ludzie podjęli za nich decyzję i przejęli odpowiedzialność. Mają dużą trudność w podejmowaniu codziennych decyzji, bez nieustannego sięgania po rady i wsparcie innych. 
• Charakteryzuje bierność i podporządkowanie – nie wyrażają głośno swojego sprzeciwu wobec innych, ponieważ boją się, że stracą wsparcie lub aprobatę, na których im tak bardzo zależy. Mają dużą potrzebę akceptacji, dlatego są bardzo ugodowe. 
• Nie inicjują projektów lub robienia czegoś samodzielnie, ponieważ nie wierzą w siebie.  
• Gdy zakończą związek, gwałtownie poszukują kolejnego, który będzie dla nich źródłem opieki i zastąpi utraconą osobę. Bardzo szybko przywiązują się do nowych partnerów. 

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości 

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości wyróżnia: 

• Nadmierne skupienie na szczegółach, procedurze czy metodzie wykonania zadania – na przykład planowanie każdej minuty podróży i pilnowanie planu do tego stopnia, że osoba nie potrafi się cieszyć podróżą i nie chce zgodzić się na zmianę planów.  
• Poświęcanie się pracy ze szkodą dla czasu wolnego oraz przyjaźni – łatwo to zauważyć, jeżeli ktoś nie ma hobby, nie uprawia sportu, nie chodzi do kina. 
• Skłonność do „chomikowania”. Osoba z tym zaburzeniem często robi wszystko samodzielnie, bo tylko wtedy będzie to zrobione „naprawdę dobrze”. 

Zaburzenia osobowości – co to jest? 

Według metanalizy z 2018 r., osoby dotknięte zaburzeniem osobowości to odsetek od 9% do 12%¹. Niestety, w 50% przypadków, pacjenci z zaburzeniami osobowości cierpią na więcej niż jedno zaburzenie. Według ogólnie przyjętych standardów, zaburzenie osobowości można zdiagnozować dopiero u osób po 18 urodzinach. Wcześniej zmiany naszej osobowości są plastyczne, pewne zmiany zachodzą naturalnie i trudno byłoby o trafną diagnozę. 

Zdaniem WHO, zdrowie fizyczne osób z zaburzeniami psychicznym jest bagatelizowane, nie tylko przez osoby chore i ich otoczenie, ale także przez lekarzy. Niestety, zaburzenia osobowości mogą doprowadzić do wielu problemów życiowych, rozpadu relacji, problemów w pracy i zdrowotnych. Dlatego warto otwarcie prosić o pomoc, gdy czujemy, że jest nam potrzebna. Pamiętaj, aby nie dokonywać samodiagnozy i nie diagnozować innych ludzi – tym zajmuje się wyłącznie specjalista.

A jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o zdrowiu psychicznym, koniecznie zajrzyj do wpisu: „Jak dbać o zdrowie psychiczne?”

1. Volkert, J., Gablonski, T., & Rabung, S. (2018). Prevalence of personality disorders in the general adult population in Western countries: Systematic review and meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 213(6), 709-715. doi:10.1192/bjp.2018.202 
2. Michael B. First, Janet B.W. Williams, Lorna Smith Benjamin, Robert L. Spitzer – SCID-5-PD Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości DSM-5