Co to jest medytacja i na czym polega?

Na pewno nie raz zdarzyło Ci się usłyszeć, że medytacja pomaga walczyć ze stresem i bezsennością, uczy koncentracji, korzystnie wpływa na stan zdrowia, a nawet wspiera utrzymywanie dobrych relacji z bliskimi. Jak to się dzieje, że choć medytacja daje tyle fenomenalnych korzyści, włączenie tej praktyki do codziennego rozkładu dnia bywa wyzwaniem? Szczególnie w pierwszych etapach nauki, medytacja wymaga odrobiny cierpliwości. Gdy jednak dasz szansę tej praktyce, odwdzięczy Ci się, zmieniając na lepsze mnóstwo obszarów Twojego życia. Czytaj dalej, by dowiedzieć się, co to jest medytacja, na czym polega i w czym może Ci pomóc.

Co to jest medytacja?

Czy masz kontrolę nad swoimi myślami, czy to Twoje myśli kontrolują Ciebie? Gdy pierwszy raz usiądziesz do medytacji, szybko odkryjesz, że umysł jest bardzo rozgadanym bytem i mimo usilnych prób wcale nie jest łatwy do opanowania. Umysł podróżujący od jednej myśli ku kolejnej często porównywany jest do małpy skaczącej z gałęzi na gałąź. Możesz zapoznać się z tą małpą, wykonując proste ćwiczenie: zamknij oczy, rozluźnij się i oczyść umysł z myśli. Skup się na oddechu i zacznij liczyć. Wdech – jeden, wydech – jeden. Wdech – dwa, wydech – dwa. Do ilu oddechów udało Ci się doliczyć, zanim małpa znalazła się na kolejnej gałęzi?

Teraz, gdy już wiesz o istnieniu skaczącej małpy, o wiele łatwiej zrozumiesz, czym jest i na czym polega medytacja. Wbrew obiegowej opinii, nie polega ona na oczyszczeniu umysłu z myśli. To niemożliwe, bo naturą małpy jest skakanie z gałęzi na gałąź. Dzięki praktyce możemy jednak nauczyć się, że nie jesteśmy małpą. Medytacja to przede wszystkim uważne bycie w tu i teraz, obecność w ciele, koncentracja i otwartość na doświadczenie – jakie by ono nie było, przyjemne i miłe czy też niewygodne, niosące wyzwanie.

Na czym polega medytacja?

Aby dobrze zrozumieć, jak działa medytacja, warto uświadomić sobie także, czym medytacja nie jest – nie jest ona ucieczką od rzeczywistości. Wręcz przeciwnie – w trakcie medytacji jesteśmy o wiele bliżej siebie samych i naszych odczuć. Jesteśmy w tu i teraz, doświadczając pełni obecności, nawet jeśli chwilowo doznanie nie jest przyjemne.

Medytacja polega na przyjęciu roli obserwatora wobec wszelkich przejawów świadomości. Czyli wobec doświadczeń i doznań płynących z ciała, biegnących myśli i emocji, które na poziomie ciała odczuwane mogą być jako doznania fizyczne. Uświadomienie sobie przemijalności każdego z tych doświadczeń i przyjęcie wobec nich roli obserwatora daje perspektywę i dystans. Te z kolei pozwalają osiągnąć największą korzyść z medytacji – zatrzymać się i przestać utożsamiać się z własnymi myślami i doznaniami. 

Co daje medytacja?

Czy zdarza Ci się poddać myślom, które jedna po drugiej układają się w kilka możliwych scenariuszy? Jedna mała myśl może wywołać efekt kuli śnieżnej, a ta z kolei może spowodować prawdziwe zagrożenie lawinowe. Jeśli dajesz się czasem porwać własnym myślom i giniesz pod ich nawałem, na pewno wiesz, że nie zawsze są one naszymi sprzymierzeńcami. Niekiedy wręcz zawartość umysłu potrafi nas sterroryzować, zestresować i uniemożliwić odpoczynek.

Rozwijając tę metaforę – medytacja jest sposobem, aby powstrzymać lawinę piętrzących się myśli. Dzięki technikom kontemplacyjnym zyskujesz dystans, który jest potrzebny, aby przestać utożsamiać się ze wszystkim, co pomyślisz i poczujesz. Odwołując się do popularnego aforyzmu – świadomość to czyste, błękitne niebo, a myśli to pogoda. Przepływające chmury to czynnik ulegający nieustannej przemianie, a nasza świadomość to stały element, zawsze nienaruszony i otwarty na kolejne doznania. Taka realizacja może być przełomowym krokiem w rozwoju osobistym, ale na tym nie kończą się korzyści z medytacji.

Co daje medytacja? Dzięki doświadczeniu przebywania w „tu i teraz”, możliwe jest wejście w głęboki relaks zarówno ciała, jak i umysłu. Badania wskazują, że osoby regularnie praktykujące medytację doświadczają różnych płynących z niej korzyści. Należą do nich m.in.: poprawa funkcji kognitywnych mózgu, zwiększenie stężenia dopaminy w mózgu, korzystne oddziaływanie na zdolność koncentracji, obniżenie ciśnienia krwi oraz redukcja stężenia kortyzolu, czyli poziomu stresu. Warto też dodać, że badania wskazują, że osoby medytujące o wiele częściej mają poczucie ogólnego dobrostanu. 

Na co pomaga medytacja?

Medytacja może pomóc Ci w wielu kwestiach, między innymi:

• redukuje stres i w efekcie pomaga w walce z bezsennością;
• zmniejsza stężenie hormonu stresu w organizmie i zwiększa stężenie neuroprzekaźników;
• relaksuje ciało i umysł;
• poprawia zdolność koncentracji i funkcje kognitywne mózgu.

Czym się różni medytacja od jogi?

Wielu początkujących medytatorów myśli o jodze jako o synonimie praktyki medytacyjnej lub kontemplacyjnej. Joga jest wspaniałą praktyką dla ciała i umysłu. Pomaga zdobyć świadomość ciała i świadomość oddechu, zakotwiczyć się w ruchu i stać się prawdziwie obecnym. Ta tradycja ma tysiące lat i niesie przekaz wielu duchowych mistrzów. Według definicji zawartej w Jogasutrach jest „zatrzymaniem poruszeń umysłu”. A zatem pozornie joga ma wiele wspólnego z medytacją. Obie praktyki mają ten sam cel, to znaczy odkrywanie natury własnego umysłu i rozpoznawanie natury rzeczywistości.

Warto jednak podkreślić, że sama praktyka ćwiczeń fizycznych, czyli asan, to zaledwie nikła część systemu filozoficznego, jakim jest joga. Jogiczna ścieżka obejmuje osiem stopni, z których podstawowe są przykazania etyczne, zasady postępowania i asany (czyli praktyka, którą możemy wykonywać w dzisiejszych szkołach jogi). W kolejnym stopniu poznania znajdują się pranayama (praca z oddechem), powściągnięcie zmysłów i silna koncentracja, a dopiero w sferze duchowego poznania – medytacja poprzedzająca połączenie niższej i wyższej jaźni. Zatem medytacja jest tylko siódmym poziomem ośmiostopniowej ścieżki, do której tradycyjnie mogli dostąpić zaawansowani adepci jogi. Nie zmienia to faktu, że praktyka asan jest znakomitym sposobem na zbudowanie świadomości ciała i oddechu. Te umiejętności wspierają zdolność koncentracji, tak niezbędnej w praktyce medytacyjnej. 

Fakty i mity

Medytacja to praktyka duchowa, która ma wiele technik i bywa związana z różnymi duchowymi tradycjami. To właśnie dlatego jest ona owiana mitami i legendami, jawiąc się jako wschodnia praktyka niedostępna zwykłym śmiertelnikom. W najlepszym wypadku pojmuje się ją jako zaawansowaną sztukę dla wybranych, a w najgorszym – jako praktykę religijną, którą należy wykonywać pod okiem mistrza i która przez swoją obcość jawi się jako niebezpieczna. Te stereotypy są zupełnie nieprawdziwe. Medytacja jest świecką praktyką, dostępną dla każdego, kto chce się jej uczyć i wprowadzić ją na stałe do swojego życia.

Codzienna praktyka pomaga w koncentracji i zwiększa poczucie dobrostanu psychicznego, a także wspiera walkę ze stresem i – stosowania na dłuższą metę – poprawia komfort życia. To są fakty dotyczące medytacji i warto mieć je na uwadze, rozpoczynając przygodę z tą praktyką. Częstym mitem, prowadzącym do nadmiernych oczekiwań i w efekcie do rozczarowania, jest obietnica uzyskania nadzwyczajnych doznań, wizji czy nawet oświecenia w trakcie sesji medytacyjnej. Choć taki efekt nie jest wykluczony, podczas codziennej krótkiej praktyki jest właściwie niemożliwy do osiągnięcia. Aby doznać głębokich wglądów, mnisi buddyjscy czy zakonnicy poświęcają całe życie klasztornej regule. Pamiętaj o tym, siadając do piętnastominutowej medytacji. A jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, koniecznie zajrzyj do wpisu „Jak medytować?”.

Źródła:

• M. Popiela, Medytacja a Mózg, 2016.
• A. Jarawka, Medytacja uważności jako czynnik uodparniający na efekt dezinformacji, 2019.
• A. Świć, Związek pomiędzy medytacją a zdolnościami poznawczymi i emocjonalnymi, 2016.
• H. Sharma, Meditation: Process and effects, 2015.
• Mental Health Foundation (2010) Be Mindful Report (Mental Health Foundation, London).