Co to jest asertywność i jak ją ćwiczyć?

Asertywność stała się modna. Coraz więcej osób posługuje się słowem „asertywność”, a pytane o definicję asertywności odpowiadają, że to sztuka mówienia: „Nie”. Problem w tym, że asertywność sprowadzona do sztuki mówienia: „Nie” przestaje być asertywnością, a zaczyna być postawą dominującą, u podstawy której stoi założenie, że „ja jestem ok, ty nie jesteś ok”. Zatem co to jest asertywność? Co dobrego może wnieść do naszego życia i dlaczego jest ważna? Czy asertywnym należy być zawsze? Na te pytania znajdziesz odpowiedź w poniższym tekście. 

Co to jest asertywność?

Wielu ludzi definiuje asertywność jako sztukę mówienia „nie”. To ogromny błąd i wypaczenie idei asertywności. Mówienie: „Nie” jest jednym z przejawów asertywności, ale nie jedynym. Asertywność to także szuka mówienia: „Tak”, wyznaczania i respektowania granic. Asertywność to też umiejętność przyjmowania i przekazywania pochwał i gratulacji. To sztuka mówienia o tym, co dla nas ważne, bez intencji ranienia uczuć drugiego człowieka. To umiejętność szczerego wyrażania swoich potrzeb, przy jednoczesnym uszanowaniu potrzeb drugiego człowieka. Asertywność to sztuka życia w zgodzie ze sobą i w szacunku do innych ludzi. To postawa: „Ja jestem ok, ty jesteś ok”, „Ja mam prawo do, ty masz prawo do”. To partnerstwo i współpraca. To szacunek wobec drugiego człowieka, który swoje źródło ma w szacunku do samego siebie. To stawianie siebie na pierwszym miejscu, ale równoczesne branie pod uwagę racji innych osób.  

Definicja asertywności

Definicji asertywności jest wiele. Najkrótszą jest ta, która mówi, że asertywność jest „umiejętnością życia w zgodzie ze sobą i innymi”. Inna podaje, że asertywność to „obrona własnych praw i granic, realizowanie własnych celów i zamierzeń, ale bez łamania praw i zamierzeń innych ludzi”. Jeszcze inna, że „asertywność to narzędzie służące temu, by twoje relacje z ludźmi stały się bardziej równorzędne – by unikać negatywnych emocji (sic!)”. Gdybyśmy zaś mieli dać definicję asertywności w odniesieniu do popularnego stereotypu na jej temat, to moglibyśmy powiedzieć, że „asertywność to sztuka mówienia tak lub nie, w zależności od tego, czego potrzebujemy i co możemy/chcemy dać drugiemu człowiekowi”. 

Co daje asertywność?  

Asertywność przynosi wiele korzyści. Wśród nich można wymienić następujące: 

• budowanie adekwatnego poczucia własnej wartości i wzmacnianie pewności siebie; 
• budowanie partnerskich relacji z innymi osobami; 
• zwiększenie samoświadomości dotyczącej naszych potrzeb i emocji; 
• wzmacnianie umiejętności komunikacji nastawionej na współpracę, rozwiązywanie problemów i stawianie czoła konfliktom; 
• radzenie sobie w sytuacjach trudnych; 
• wzmacnianie umiejętności konfrontacji przekonań i reagowania na krytykę; 
• budowanie umiejętności obrony przed atakiem werbalnym oraz powtarzającymi się zachowaniami inwazyjnymi; 
• wyrażanie i przyjmowanie pochwał i gratulacji; 
• wzmacnianie umiejętności stawiania granic i dbania o realizację swoich praw; 
• dbanie o własne interesy przy uwzględnieniu interesów innych. 

Dlaczego asertywność jest ważna?  

Pamiętam, jak na koniec jednego ze szkoleń poświęconych asertywności jeden z uczestników wypowiedział mniej więcej takie słowa: „Gdyby wszyscy ludzie zechcieli się uczyć asertywności, nie byłoby na świecie tylu konfliktów i wojen, ludzie mieliby mniej stresu, a jako ludzkość moglibyśmy osiągnąć znacznie więcej niż obecnie”. Przytaczam te słowa, bo myślę, że kryje się w nich sporo prawdy.

Asertywność jest sztuką życia w zgodzie ze sobą i z innymi. Jest ważna, bo dzięki niej mamy szansę żyć tak, jak pragniemy żyć, czyniąc ze swojego życia Arcydzieło, a dodatkowo wyrażamy szacunek wobec innych. Asertywność jest bowiem narzędziem, dzięki któremu nasze relacje z ludźmi stają się równorzędne. W asertywności nie kwestionujemy praw innych ludzi i nie pomiatamy nimi, ale wyrażamy prawdziwą troskę o każdego człowieka. Dzięki niej możemy stawać we własnej obronie bez naruszania praw innych ludzi. Możemy szczerze i swobodnie wyrażać nasze potrzeby i uczucia, przy jednoczesnym szanowaniu potrzeb i uczuć innych ludzi. Możemy żyć w zgodzie ze sobą, szanując prawo innych osób do życia takim życiem, jakim chcą.  

Kiedy warto być asertywnym?  

Asertywność rozumiana jako sztuka życia w zgodzie ze sobą i innymi powinna stać się naszą naczelną zasadą postępowania. Nie oznacza to jednak, że w każdej sytuacji powinniśmy być asertywni. Jeśli asertywna postawa wystawiałaby nas na zagrożenie utraty jakiejś ważniejszej dla nas wartości, wówczas możemy, a nawet powinniśmy, świadomie zrezygnować z wyrażania postawy asertywnej. 

Przykłady sytuacji, w których bycie asertywnym nie jest tak oczywiste

Dobrym przykładem może być następująca, wymyślona sytuacja – wyobraź sobie, że z małym dzieckiem idziesz na wycieczkę w góry. W chwili nieuwagi tracisz dziecko z pola widzenia, aby za moment zobaczyć je na skraju przepaści. Co robisz? Asertywność podpowiadałaby, że powinieneś porozmawiać z dzieckiem, wytłumaczyć mu, dlaczego jest to niebezpieczne i przekonać do oddalenia się od przepaści. Jednak prawdopodobnie w tej sytuacji zachowasz się w zupełnie inny sposób. Prawdopodobnie podbiegniesz do dziecka i odciągniesz go z miejsca zagrożenia. Zachowasz się więc w sposób agresywny, ale ochronisz życie bliskiej Ci osoby.  

Inny przykład. Jesteś kasjerem na stacji benzynowej. Jest noc. Do budynku stacji wchodzi dwóch uzbrojonych mężczyzn. Żądają wydania im pieniędzy. Celują w Ciebie z broni palnej. Czy asertywnie będziesz z nimi negocjować, przekonując ich, że powinni zachować się inaczej? Być może. Jednak prawdopodobne jest to, że otworzysz kasę i dasz im to, czego żądają. Zachowasz się więc nieasertywnie, przyjmiesz postawę uległości, ale uchronisz swoje życie.  

Asertywność jest najlepszą z postaw, które możemy przyjąć i należałoby sobie życzyć, aby wszyscy ludzie zachowywali się w asertywny sposób, jednak należy pamiętać, że nikt nie ma obowiązku asertywnego zachowywania się w każdej sytuacji, a zwłaszcza w tych, w których zagrożone jest jakieś bardzo ważne dla nas dobro, na przykład życie własne lub innego człowieka.  

Jak rozwijać asertywność? – ćwiczenia na asertywność  

Czy asertywność da się rozwijać? Zdecydowanie tak! Asertywność można ćwiczyć i rozwijać. Asertywności można się nauczyć. Niech na początek pomocą będą dla Ciebie zdania proasertywne. Zdania proasertywne zaczynają się zwykle od słów: „Mam prawo do…”. Ich wyrażanie staje się świetnym fundamentem do kształtowania postawy asertywnej. Oto kilka przykładów takich zdań: 

Mam prawo…

• do wyrażania własnych opinii; 
• do wyrażania własnych przekonań, niezależnie od tego, co mówi większość; 
• ubierać się tak, jak chcę; 
• do zabierania głosu; 
• do popełniania błędów; 
• myśleć i czuć po swojemu;
• do własnych słabości; 
• być sobą, niezależnie od tego, czy się to komuś podoba, czy nie; 
• do mówienia: „Nie”; 
• do ochrony własnych granic fizycznych i psychicznych.  

A oto zadanie dla Ciebie. Wychodząc z założenia: „Ja jestem ok, ty jesteś ok” (asertywność), sformułuj proasertywne zdania, które zaprzeczają następującym polskim przysłowiom/powiedzeniom: 

1. „Dzieci i ryby głosu nie mają”; 

2. „Faceci nie płaczą”; 

3. „Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one”. 

A więc co to jest asertywność?

Asertywność to sztuka pokazania siebie takiego, jakim jesteś, i umiejętność akceptowania ludzi takimi, jakimi oni są. Do bycia asertywnym potrzebna jest z jednej strony odwaga, a z drugiej – pokora, czyli umiejętność zaakceptowania tego, czego zmienić nie możemy. Takiej odwagi i takiej pokory życzmy sobie nawzajem. Polecam Twojej uwadze również wpisy: „Jak budować pewność siebie?” i „Poczucie własnej wartości – jak je zbudować?”.

Przykładowe rozwiązanie zadania: 

ad. 1. Dzieci mają prawo do wyrażania własnego zdania. 

ad. 2. Mężczyźni mają prawo do wyrażania swoich emocji, także przez łzy.  

ad. 3. Mam prawo do oddzielnej opinii, nawet gdy ludzie podzielający dane zdanie są w większości.